در حالی که کشورهای پیشرفته برای پیشبرد توسعه زیرساختهای حملونقل خود به شدت به حملونقل ریلی توجه دارند، صنعت ریلی ایران در شرایطی بحرانی به سر میبرد. در این میان، اظهارات اخیر رحمتالله پوربابایی، دبیر انجمن صنایع ریلی ایران، در میزگرد تخصصی بررسی مشکلات و آسیبهای این صنعت، نشاندهنده بحران جدی در حمایت از تولید داخلی و ناهماهنگیهای داخلی است که مانع از رشد و پیشرفت این بخش حیاتی میشود. این اظهارات علاوه بر تحلیل وضعیت موجود، به چالشهایی اشاره دارد که به نظر میرسد اگر به آنها پرداخته نشود، نه تنها صنعت ریلی بلکه کل اقتصاد کشور آسیب خواهد دید.
تنها ۱۵ درصد ظرفیت فعال است
پوربابایی با اشاره به اینکه تنها ۱۵ درصد از ظرفیت تولید کارخانجات صنعت ریلی فعال است. به نوعی واقعیت تلخ این بخش را آشکار میکند. در حالی که کارخانجات کشور توانایی تولید و تأمین نیازهای داخلی را دارند. اما به دلیل نبود حمایتهای مناسب، بوروکراسیهای پیچیده و ضعف در تخصیص منابع، این صنعت قادر به بهرهبرداری از تمام پتانسیل خود نیست.
چرا صنعت ریلی از دیگر بخشها عقب است؟
یکی از مهمترین مسائلی که دبیر انجمن صنایع ریلی ایران به آن اشاره کرد، تفاوت چشمگیر در تخصیص ارز به صنایع مختلف کشور است. در سال ۱۴۰۲، صنعت خودرو ۱۳ میلیارد یورو ارز دریافت کرده است. در حالی که سهم صنعت ریلی تنها ۲۰۰ میلیون یورو بوده است. این تفاوت فاحش نشاندهنده آن است که در سیاستگذاریهای اقتصادی، نه تنها به صنعت ریلی توجهی نشده، بلکه این بخش به وضوح نادیده گرفته شده است. سوالی که در اینجا مطرح میشود این است که چرا کشوری که میخواهد به عنوان یک اقتصاد نوین و پیشرفته شناخته شود، از یک بخش استراتژیک مانند حملونقل ریلی به اندازه کافی حمایت نمیکند؟
از قانون رفع موانع تولید تا تبصره ۱۸
پوربابایی در ادامه با اشاره به شعارهای دولت مبنی بر حمایت از تولید، به ناکارآمدی این شعارها در عمل پرداخته و عنوان کرد. با وجود مشوقهایی همچون ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید و تبصره ۱۸، در عمل حمایتی از این صنعت صورت نگرفته است. در این راستا، میتوان به تضاد موجود بین تصویب قوانین و عدم اجرای مؤثر آنها اشاره کرد. در حالی که دولت لایحههایی را به تصویب میرساند. اما به دلیل ناهماهنگیهای بین دستگاههای مختلف و پیچیدگیهای ساختاری، این قوانین به مرحله اجرایی نمیرسند. تولیدکنندگان داخلی مجبور به کار کردن در شرایطی با حداقل ظرفیت هستند. تحریمها به عنوان یکی از چالشهای اصلی صنایع داخلی مطرح میشود. پوربابایی به درستی اشاره میکند که تحریمهای خارجی آنچنان که در رسانهها مطرح میشود، تأثیر عمیقی بر صنعت ریلی ندارد. حتی شرکتهای داخلی توانایی تأمین قطعات مورد نیاز خود را دارند. اما آنچه که بیشتر بر صنعت ریلی تأثیر منفی گذاشته، تحریمهای داخلی است. تحریمهایی که نه به خاطر فشارهای خارجی، بلکه به دلیل بوروکراسی پیچیده و ساختارهای اداری غیرکارآمد در داخل کشور است.
در این زمینه، دبیر انجمن صنایع ریلی ایران به تعداد زیاد سامانههای دولتی اشاره کرد که در حال حاضر شرکتهای ریلی برای انجام فعالیتهای خود مجبور به مراجعه به آنها هستند. به گفته او، بیش از ۳۱ سامانه مختلف در این بخش وجود دارد که ایجاد یک سامانه یکپارچه میتواند نه تنها از پیچیدگیها بکاهد بلکه زمینههای رشد و توسعه این صنعت را فراهم کند.
پروژهای بدون چشمانداز روشن
یکی دیگر از مشکلاتی که پوربابایی به آن اشاره کرد، وضعیت نامناسب ناوگان لکوموتیوی کشور است. به گفته او، در دولت گذشته، پروژهای برای نوسازی و خرید لکوموتیوهای جدید در نظر گرفته شد. در عمل بیشتر به یک “شوآف” تبدیل شد و نتایج قابل توجهی به دنبال نداشت. این پروژه که به نظر میرسید تنها برای آرام کردن اعتراضات بوده، عملاً نتواست تحولی در صنعت ایجاد کند.
ضرورت حمایت جدی از تولید داخلی
از آنجا که صنعت ریلی در مقایسه با دیگر صنایع حملونقل، ایمنی بالاتری دارد. این صنعت میتواند جایگزینی مناسب برای حملونقل جادهای باشد، نیاز به توجه ویژه دارد. در واقع، توسعه این صنعت نه تنها به بهبود شرایط حملونقل کمک میکند بلکه میتواند از نظر اقتصادی نیز سودآور باشد.
با توجه به پتانسیلهای تولید داخلی، باید به این نتیجه رسید که حمایت از تولید در کشور، به ویژه در حوزههای حیاتی مانند حملونقل ریلی، نیازمند یک نگاه استراتژیک و جدی است.
اما این حمایتها زمانی مؤثر خواهند بود که قوانینی شفاف و اجرایی تدوین شود و دولت و مجلس به جای صرفاً ارائه شعارهای حمایتی، گامهای عملی و مؤثر در جهت تسهیل شرایط تولید و رفع موانع موجود بردارند. شاید یکی از بزرگترین چالشهای پیش روی این صنعت، همانی است که پوربابایی به آن اشاره میکند: “دولت نمیآید یک نرمافزار جامع برای تسهیل امور ایجاد کند و این پیچیدگیهای داخلی بیش از تحریمهای خارجی صنعت ریلی را زمینگیر کرده است.”
با توجه به مشکلات موجود، اگر حمایتهای عملی و مؤثر از این صنعت صورت نگیرد، آینده حملونقل ریلی در ایران با تهدیدات جدی روبهرو خواهد شد.
مسئولان باید به این نکته توجه کنند که صنعت ریلی، بهعنوان یک بخش استراتژیک و حیاتی، نیازمند حمایتهای ویژهای است. این صنعت تنها با اراده قوی و همکاری بین دولت، مجلس و تولیدکنندگان داخلی ممکن میشود. تنها در این صورت است که میتوان به آیندهای روشن و پررونق برای این صنعت در ایران امیدوار بود.
